برای دستیابی به بهترین نتیجه در فرآیند جوجهکشی، انتخاب تخمهای نطفهدار با کیفیت نقشی کلیدی دارد. اهمیت انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی کمتر از تهیه دستگاه جوجهکشی نیست؛ با این تفاوت که تخم نطفهدار یک موجود زنده به شمار میرود و در مقایسه با دستگاه، نیازمند توجه و مراقبت بیشتری است.
بسیاری از افراد تازهکار هنگام تهیه این تخمها دچار خطا میشوند و همین مسئله باعث از بین رفتن زمان، سرمایه و ناکامی در جوجهکشی میگردد. در واقع، یکی از مراحل حساس پیش از شروع جوجهکشی، تامین تخمهای سالم و بارور با کیفیت مطلوب است.
- 1) انتخاب پرندههای جوان
- 2) سلامتی فیزیکی والدین
- 3) رعایت نسبت نر و ماده
- 4) وزن پرندههای والد
- 5) واکسیناسیون پرندهها
- 6) نظافت محل نگهداری و تخمگذاری پرنده ماده
- 7) تغذیه مناسب پرندگان والد
- 8) انتخاب فصل مناسب برای جمعآوری و دپوی تخمها
- 9) نبود استرسهای دمایی، رطوبتی و صوتی در محیط
- 10) بررسی جوجههای طبیعی یا دستگاهی والدین در دوره قبلی
- 11) بررسی نطفهدار بودن تخمها
- 12) عوامل موثر در بینطفه شدن تخم
- 13) بررسی فیزیکی تخمها
- 14) فاصله زمانی از جفتگیری والدین تا تخمگذاری
- 15) بررسی کیسه هوا
- 16) نازک و کلفت بودن پوسته
- 17) جمعبندی
انتخاب پرندههای جوان
برای داشتن نتیجه موفق در انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی، در وهله اول، سن و وضعیت پرندههای مولد اهمیت زیادی دارد. پرندههای بیش از حد جوان یا خیلی مسن معمولاً درصد نطفهداری پایینی دارند. البته در نژادهای سبک، تخمها در سنین پایینتر هم قابلیت باروری بیشتری دارند، در حالی که در نژادهای سنگین معمولاً با افزایش سن، نطفهداری بهتر میشود. اگر درصد باروری پایین باشد، بخش زیادی از تخمها در دستگاه جوجهکشی تبدیل به جوجه نمیشوند و باید کنار گذاشته شوند.
نقش خروسها نیز بسیار مهم است. خروسی که برای جفتگیری انتخاب میشود باید پرتحرک بوده و توان تولید اسپرم کافی داشته باشد. استفاده مداوم از یک خروس بدون استراحت، کیفیت باروری را کاهش میدهد، بنابراین بهتر است از خروسهای جوان (از حدود ۷ تا ۸ ماهگی به بعد) استفاده شود.
خروسهای بالای دو سال معمولاً عملکرد خوبی ندارند و بهتر است با نمونههای جوانتر و سالم جایگزین شوند. هرچند اگر خروسی ارزش ژنتیکی بالایی داشته باشد میتوان مدت بیشتری از آن استفاده کرد. برای دستیابی به باروری مناسب، نسبت تعداد مرغ و خروس باید رعایت شود. معمولاً یک خروس برای هر شش مرغ کافی است.
اهمیت انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی
سلامتی فیزیکی والدین
سلامت جسمی پرندگان والد نقش بسیار مهمی در کیفیت تخمهای نطفهدار دارد. اگر مرغ تخمگذار دچار مشکلاتی مانند اسهال باشد یا مجرای خروج تخم آلودگی داشته باشد، تخمهای تولیدی نیز آلوده خواهند شد. به همین دلیل رعایت بهداشت پرنده و تخم مرغ از مراحل اصلی در انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی است.
اما آلودگیها تنها به بدن پرنده محدود نمیشوند. پس از خروج تخم از بدن مرغ، محیط اطراف نیز میتواند منبع انتقال میکروبها باشد. آشیانههای کثیف، تسمههای نقاله آلوده، دستهای کارگران هنگام جمعآوری تخمها و همچنین آلودگی شانهها، کارتنها و وسایل حملونقل، همگی میتوانند تخم مرغها را آلوده کنند. یکی از مشکلات جدی، ترکیدن تخمها در دستگاه هچر است؛ زیرا در این شرایط آلودگی به سرعت بین تمام تخمهای موجود پخش میشود و حتی از طریق بند ناف به جوجهها انتقال پیدا میکند. علاوه بر این، حضور آفات، جوندگان و پرندگان وحشی نیز میتواند منبع دیگری از آلودگی باشد.
تغییرات دمای محیط نگهداری هم از عوامل موثر است. نوسانات دمایی باعث تعریق پوسته تخم میشود و این رطوبت راه نفوذ میکروبها به داخل را آسانتر میکند. بنابراین فراهم کردن محیطی تمیز و ضدعفونیشده و جمعآوری منظم تخمها میتواند نقش بزرگی در کنترل آلودگی داشته باشد.
از نظر عوامل میکروبی، باکتریهایی مانند سالمونلا، ایکولای، پسودوموناس و انواع قارچها مهمترین آلایندههای تخم مرغ هستند. باکتریهای گرم مثبت معمولاً سطح پوسته را آلوده میکنند، در حالی که باکتریهای گرم منفی بیشتر باعث فساد داخلی تخم میشوند.
تخم مرغ به طور طبیعی دارای سازوکارهایی است که از نفوذ عوامل بیماریزا جلوگیری میکنند. نخستین سد دفاعی، لایهای به نام کوتیکول است که سطح پوسته را میپوشاند و بین ۷۰۰۰ تا ۱۷۰۰۰ منفذ ریز دارد. علاوه بر آن، خود پوسته از دو لایه تشکیل شده و درون سفیده نیز ترکیبات شیمیایی خاصی وجود دارد که مانع رشد و نفوذ میکروبها میشود.
کوتیکول مانند یک پوشش محافظ عمل میکند، اما این لایه در برابر شستوشوی نامناسب، استفاده از شویندههای قوی یا ساییدگی پوسته آسیبپذیر است. همچنین ضخامت پوسته و طول پرزهای آن از عوامل مهم در میزان مقاومت تخم در برابر آلودگیهای میکروبی محسوب میشوند. تخم مرغهایی که از مرغهای مسن به دست میآیند، معمولاً پوستههای نازکتری دارند و همین مسئله نفوذپذیری آنها را افزایش میدهد.
برای تقویت پوسته و بالا بردن استحکام آن، وجود کلسیم کافی در جیره غذایی مرغهای مادر ضروری است. البته باید اطمینان حاصل شود که این عنصر به خوبی در دستگاه گوارش پرنده جذب میشود. به عنوان نمونه، مرغهایی که دچار اسهال هستند، توانایی جذب کامل کلسیم و سایر مواد مغذی را ندارند و در نتیجه بخش زیادی از آنها بدون استفاده از بدن دفع میشود.
رعایت نسبت نر و ماده
برای دستیابی به درصد باروری مناسب و انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی، رعایت تناسب تعداد مرغ و خروس اهمیت زیادی دارد. نسبت استاندارد بسته به نوع نژاد متفاوت است. در نژادهای سبک معمولاً یک خروس میتواند تا ۱۵ مرغ را پوشش دهد، در حالی که در نژادهای نیمه سنگین این نسبت به ازای هر ۱۲ مرغ یک خروس است. در نژادهای سنگین نیز برای حفظ نطفهداری مطلوب، به ازای هر ۱۰ مرغ یک خروس در نظر گرفته میشود.
فاکتورهای مهم در انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی
وزن پرندههای والد
وزن پرندگان مادر نیز یکی از عوامل تاثیرگذار جهت انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی به شمار میرود. افزایش وزن معمولاً باعث بالا رفتن تمایل مرغ به تخمگذاری شده و به طور مستقیم بر اندازه و وزن تخمها اثر میگذارد.
عواملی مانند مدیریت نور، وضعیت واکسیناسیون، ابتلا به بیماریها، نوع تغذیه و حتی اقداماتی مثل نوکچینی میتوانند بر وزن مرغ تأثیرگذار باشند و در نهایت بر تولید و کیفیت تخمها نقش تعیینکنندهای داشته باشند.
واکسیناسیون پرندهها
واکسیناسیون پرندگان یکی از مراحل اساسی در جوجهکشی است که اگر به درستی و مطابق اصول انجام شود، اثرات مثبت آن در انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی قابل مشاهده خواهد بود. البته باید توجه داشت که تزریق واکسن به تنهایی کافی نیست. رعایت دقیق اصول بهداشتی و استانداردهای پرورشی نیز به همان اندازه اهمیت دارد. واکسیناسیون به موقع، خصوصاً در مراحل اولیه، به طور مستقیم بر سلامت و کیفیت جوجهها تأثیر گذاشته و طی سالهای اخیر این امر در بسیاری از مراکز جوجهکشی با موفقیت اجرا شده است.
کارخانههای جوجهکشی محیطی ویژه هستند که شرایط دمایی و زمانی خاص برای رشد جنین در تخم فراهم میکنند، اما همین محیط میتواند بستر مناسبی برای تکثیر باکتریها، ویروسها و قارچهای بیماریزا نیز باشد. از همین رو، علاوه بر واکسیناسیون، ایجاد محیطی کاملاً تمیز و عاری از آلودگی اهمیت دوچندان پیدا میکند.
در واقع واکسیناسیون مانع ورود عوامل بیماریزا به تخم یا بدن جوجه میشود، اما اگر میخواهیم جوجهها پس از تولد از کیفیت و سلامت بالایی برخوردار باشند، باید بهداشت محیط جوجهکشی را در بالاترین سطح رعایت کرده و آن را به طور مداوم پاکیزه نگه داریم.
نظافت محل نگهداری و تخمگذاری پرنده ماده
پاکیزگی محل نگهداری و تخمگذاری پرندگان ماده از عوامل کلیدی در انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی است. تخمهای نطفهدار باید کاملاً سالم، تمیز و بدون آلودگی باشند؛ زیرا وجود مدفوع یا هر نوع آلودگی روی پوسته میتواند موجب فساد تخم و مرگ جنین شود. علاوه بر این، چنین تخمهایی منبع آلودگی در دستگاه جوجهکشی خواهند بود و حتی تخمهای سالم را نیز آلوده میکنند.
درباره شستوشوی تخم مرغهای جوجهکشی نظرات متفاوتی وجود دارد. برخی معتقدند شستوشو نباید انجام شود، در حالی که عدهای استفاده از آب گرم ۶۰ تا ۷۰ درجه سانتیگراد همراه با محلول ضدعفونیکننده را بیضرر میدانند. با این حال، بهترین روش برای تمیز کردن تخمها استفاده از برس خشک بدون تماس مستقیم با آب است.
دلیل این موضوع آن است که پوسته تخم مرغ دارای ۶۰۰۰ تا ۱۸۰۰۰ منفذ ریز است که به طور طبیعی با لایهای محافظ (کوتیکول) پوشیده شدهاند. شستوشو این لایه را از بین میبرد و باعث میشود میکروبها به راحتی وارد تخم شوند. به همین علت، استفاده از تخمهای شستهشده برای جوجهکشی توصیه نمیشود.
برای کاهش آلودگی بهتر است تخمها در طول روز چندین بار از آشیانه جمعآوری شوند تا تماس کمتری با آلودگی داشته باشند. همچنین به منظور ضدعفونی تخمها میتوان آنها را به مدت حدود ۲۰ دقیقه در اتاقک گاز فرمالین قرار داد. در این فرآیند، استفاده از ذغالهای سوزاندنی فرمالین طبق دستورالعمل شرکت سازنده کفایت میکند.
نکات مهم در انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی
تغذیه مناسب پرندگان والد
تغذیه مناسب پرندگان مادر از عوامل اساسی در افزایش کیفیت تخمهای نطفهدار و موفقیت در انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی محسوب میشود. کمبود برخی از ویتامینها، خصوصا ویتامینهای A و E، میتواند به شدت بر سلامت تولید مثل و نطفهداری تأثیر منفی بگذارد.
علاوه بر این، تأمین پروتئین کافی در جیره غذایی نیز اهمیت بالایی دارد، زیرا کمبود پروتئین باعث ضعف جنین و کاهش درصد باروری تخمها میشود. بنابراین رعایت تعادل و تنوع در مواد مغذی و توجه ویژه به تأمین ویتامینها و پروتئین مورد نیاز، نقش کلیدی در افزایش موفقیت جوجهکشی دارد.
انتخاب فصل مناسب برای جمعآوری و دپوی تخمها
توجه به فصل مناسب برای انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی و نگهداری تخمهای نطفهدار تأثیر زیادی بر موفقیت جوجهکشی دارد. اگرچه جوجهکشی با دستگاه در فصول مختلف امکانپذیر است، اما در برخی زمانها راندمان بالاتر و جوجههای سالمتر تولید میشوند.
برخی پرندگان تنها در فصول مشخصی قادر به تولید تخم نطفهدار هستند؛ برای مثال تخم نطفهدار غاز عمدتاً در زمستان و اوایل بهار قابل تهیه است، زیرا در تابستان به دلیل عدم جفتگیری، تخمگذاری انجام نمیشود. تخم نطفهدار قرقاول نیز معمولاً فقط در فصل بهار تولید میشود، در حالی که تخم نطفهدار مرغ تقریباً در فصول مختلف، از جمله اواخر تابستان و پاییز، قابل دسترسی است.
به طور کلی، بهترین زمان جوجهکشی برای اکثر پرندگان از اواخر زمستان شروع و تا اواخر بهار ادامه دارد. فصل پاییز نیز برای برخی گونهها مناسب است. این فصول به لحاظ شرایط آب و هوایی مساعد بوده و باعث افزایش راندمان و کیفیت جوجهها میشوند.
تعداد دفعات جمعآوری تخمها در مرغداریها بسته به تجربه کارکنان، سرعت جمعآوری، طراحی قفسها، کیفیت تخمها و نوع ابزار جمعآوری متفاوت است. کارگران ماهر میتوانند در هر ساعت حدود ۵۰۰ تخم یا بیشتر جمعآوری کنند. بنابراین با ۸ ساعت کار مفید روزانه، یک کارگر میتواند تمام تخمهای یک مرغداری ۵۰ هزار قطعهای با تولید تقریبی ۷۵ درصد را جمعآوری کند.
در سیستمهای مکانیزه، سرعت جمعآوری تخمها تا سه برابر افزایش مییابد و در سیستمهای کاملاً خودکار، دیگر نیازی به نیروی انسانی برای جمعآوری نیست. به طور توصیهشده، حداقل چهار بار جمعآوری در روز انجام شود و در شرایط گرمای شدید این تعداد به شش بار افزایش یابد. همچنین در هر مرحله جمعآوری نباید بیش از ۳۰ درصد کل تخمها برداشت شود تا سلامت و کیفیت آنها حفظ گردد.
مراحل انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی
نبود استرسهای دمایی، رطوبتی و صوتی در محیط
وجود محیطی عاری از استرسهای دمایی، رطوبتی و صوتی برای جوجهها نقش بسیار مهمی در سلامت و بهرهوری آنها دارد.
- استرسهای دمایی
استرس حرارتی یکی از چالشهای اصلی در انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی است، مخصوصا در مناطق گرمسیری و نیمهگرمسیری میتواند فیزیولوژی و فرآیندهای بیوشیمیایی بدن جوجهها را مختل کند. این شرایط باعث کاهش مصرف خوراک، کاهش بهرهوری تغذیه و در نهایت کاهش عملکرد پرندگان میشود.
در دماهای بالا، تجمع چربی و استرس اکسیداتیو عملکرد متابولیک را تحت تأثیر قرار میدهد و تغییراتی در سلولهای خونی، تعادل اسید-باز، پاسخ ایمنی، سلامت کبد و وضعیت آنتیاکسیدانی ایجاد میکند. برای کاهش اثرات استرس حرارتی، تنظیم دقیق دمای محیط و تأمین تهویه مناسب در سالنهای پرورش مهم است. این کار شامل استفاده از سیستمهای خنککننده و اطمینان از گردش هوای کافی در سالنها میشود.
- رطوبت نامناسب
بسیاری از پرورشدهندگان تنها به تأمین دمای مناسب برای جوجههای یک روزه توجه میکنند و از میزان رطوبت مورد نیاز غفلت میکنند. جوجهها به تازگی محیط هچر با رطوبت حدود ۷۰ درصد را ترک کردهاند، بنابراین لازم است رطوبتی مشابه در روزهای ابتدایی پس از تولد فراهم شود.
جوجهها در روزهای نخست بسیار ضعیف و حساس هستند و هرگونه ناهماهنگی در دما یا رطوبت میتواند به مشکلات جدی در رشد، سلامت و نرخ بقا منجر شود. به همین دلیل، مدیریت دقیق شرایط محیطی در روزهای اولیه زندگی پرنده اهمیت حیاتی دارد.
- استرس صوتی
علاوه بر دما و رطوبت، استرس صوتی نیز اثر قابلتوجهی بر جوجهها و انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی دارد. صداهای بلند، ناگهانی یا مداوم میتوانند باعث اضطراب، افزایش ضربان قلب و اختلال در رفتار و رشد جوجهها شوند. این نوع استرس، مصرف خوراک و بهرهوری تغذیه را کاهش داده و سلامت کلی پرنده را تحت تأثیر قرار میدهد.
برای کاهش اثرات این استرسها، مدیریت دقیق محیط از جمله تنظیم دمای مناسب، تأمین رطوبت متعادل و کنترل سطح صدا ضروری است. استفاده از سیستمهای خنککننده و تهویه مناسب در سالنها، همراه با مراقبت از شرایط صوتی آرام، به جوجهها کمک میکند تا رشد سالم و عملکرد مطلوبی داشته باشند.
فرآیند انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی
بررسی جوجههای طبیعی یا دستگاهی والدین در دوره قبلی
بررسی وضعیت جوجههای تولید شده در دوره قبلی، میتواند اطلاعات ارزشمندی درباره سلامت و عملکرد پرندگان والد ارائه دهد و به انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی کمک کند. این بررسی شامل ارزیابی میزان درصد نطفهداری، نرخ هچ، کیفیت جوجههای به دست آمده و میزان تلف شدن جنین در طول دوره است.
اطلاعات به دست آمده از دورههای قبل به پرورشدهندگان کمک میکند تا مشکلات احتمالی در مدیریت پرندگان، تغذیه، شرایط محیطی و سلامت گله را شناسایی و اصلاح کنند. برای مثال، اگر درصد نطفهداری پایین باشد، میتوان نسبت مرغ و خروس، وضعیت تغذیه یا سن پرندگان را بررسی و تغییرات لازم را اعمال کرد.
همچنین بررسی کیفیت جوجههای به دست آمده از نظر وزن، سلامت و مقاومت، نشاندهنده تأثیر شرایط جوجهکشی (طبیعی یا دستگاهی) بر نسل بعدی است. در مجموع میتوان گفت، تحلیل نتایج دورههای قبلی، نقش مهمی در بهبود راندمان جوجهکشی و افزایش کیفیت نسلهای بعدی پرندگان دارد و تصمیمگیریهای مدیریتی و اصلاحی را هدفمندتر میسازد.
بررسی نطفهدار بودن تخمها
برای انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی، شناخت ویژگیهای تخم نطفهدار اهمیت زیادی دارد. یکی از ابتداییترین روشها، بررسی ظاهر و شکل تخم است. تخمهای خیلی بزرگ یا خیلی کوچک معمولاً باروری پایینی دارند و قادر به تولید جوجه سالم نیستند. در ادامه به مهمترین ویژگیهای تخمهای نطفهدار اشاره میکنیم:
- وزن تخممرغ
وزن تخمها بسته به نوع پرنده متفاوت است. برای پرندگان متوسط، وزن حدود ۵۰ تا ۶۰ گرم مناسب است، در پرندگان کوچکتر مثل بلدرچین وزن تخم بین ۱۰ تا ۱۲ گرم و در نژادهای سنگین حدود ۶۴ تا ۶۸ گرم توصیه میشود. تخمهایی که خارج از این محدوده باشند، معمولاً توانایی باروری مناسبی ندارند.
- شکل طبیعی تخم
برای اطمینان از انتخاب تخمهای سالم و جلوگیری از انتقال صفات غیرطبیعی به نسل بعد، بهتر است تخمهایی با قالب طبیعی و بدون اشکال غیرمعمول مانند کشیده، گرد یا موجدار انتخاب شوند. مرغهایی که از تخمهای غیرطبیعی به دنیا میآیند، احتمالاً خود تخمهایی با شکل نامناسب تولید خواهند کرد.
- تمیزی تخم
تخمهای آلوده به فضولات علاوه بر کاهش باروری، میتوانند محیط دستگاه جوجهکشی را آلوده کرده و سایر تخمها را نیز دچار فساد کنند. برای ضدعفونی، تخمها میتوانند به مدت ۲۰ دقیقه در اتاقک گاز فرمالین قرار گیرند. شستوشوی تخمها توصیه نمیشود، زیرا میتواند کیفیت نطفه را کاهش دهد.
- کیفیت پوسته
پوسته تخم نقش مهمی در حفاظت از نطفه دارد. در انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی باید توجه داشته باشید که تخمهای دارای پوسته نازک، ترکخورده یا با منافذ غیرمعمول توانایی نگهداری نطفه را ندارند، در حالی که پوستههای بسیار ضخیم میتوانند تبادل اکسیژن و تبخیر آب را مختل کنند. همچنین، پوسته با ضخامت مناسب، میزان کلسیم لازم برای رشد جنین را فراهم میکند. بنابراین هنگام انتخاب تخم برای جوجهکشی، توجه به کیفیت پوسته اهمیت زیادی دارد.
معیارهای انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی
- کیفیت داخلی تخممرغ
تخمهای نطفهدار معمولاً دارای سفیده غلیظ و زردهای با رنگ غنی هستند. چنین تخمهایی حاوی عناصر غذایی بیشتری برای جنین هستند و محیط مناسبی برای رشد نطفه فراهم میکنند، بنابراین درصد جوجهدرآوری بالاتری دارند.
- دمای نگهداری
برای حفظ سلامت و باروری تخمها، دمای مناسب نگهداری بین ۱۲ تا ۱۸ درجه سانتیگراد و رطوبت بین ۵۰ تا ۵۵ درصد توصیه میشود. حداکثر مدت زمان ذخیرهسازی تخمها در انبار ۳ تا ۷ روز است. هرگونه تغییر در این محدودهها میتواند موجب کاهش تشکیل نطفه و در نتیجه کاهش راندمان و سودآوری در جوجهکشی شود.
عوامل موثر در بینطفه شدن تخم
چندین عامل میتوانند باعث بینطفه بودن تخم پرندگان و کاهش موفقیت در انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی شوند که مهمترین آنها به شرح زیر است:
- تغذیه
عدم تعادل در مواد معدنی مانند کلسیم و سدیم یا انرژی ناکافی در رژیم غذایی میتواند به طور مستقیم بر تخمگذاری و باروری پرندگان تأثیر منفی بگذارد. تحقیقات نشان داده است که مصرف بیش از حد روی در جیره غذایی نیز میتواند باعث ناباروری شود. همچنین چاقی پرنده مخصوصا در گونههایی مانند طوطی آمازون و ماکائو، میتواند تخمگذاری را کاهش دهد.
افزایش تنوع غذا و غنیسازی جیره باعث افزایش درصد باروری میشود. از سوی دیگر، مصرف دانههایی که آلوده به آفلاتوکسین هستند، نه تنها مشکلات سلامتی ایجاد میکنند بلکه میتوانند منجر به تولید تخمهای بدون نطفه شوند.
- ژنتیک
تلاقی نزدیک یا همخونی در پرندگان میتواند باعث افت کیفیت نطفه و کاهش درصد باروری تخمها شود. علاوه بر این، هرگونه مشکل در رفتار جفتگیری، مانند عدم توانایی خروس در انجام صحیح جفتگیری، یا نقصهای جسمانی که مانع تماس و تناسب درست بین نر و ماده میشوند، از دیگر عوامل مهمی هستند که میتوانند موجب تولید تخمهای بدون نطفه شوند و موفقیت جوجهکشی را کاهش دهند.
- سن و تجربه پرندگان
توان تولیدمثل پرندگان مادر محدود است و با افزایش سن، ظرفیت آنها برای تخمگذاری و تولید تخمهای بارور به تدریج کاهش مییابد تا نهایتاً متوقف شود. در مقابل، پرندگان بسیار جوان ممکن است هنوز به بلوغ کامل جنسی نرسیده باشند و تخمهایشان قابلیت باروری کافی نداشته باشد.
چگونگی انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی
- سلامت کلی والدین
سلامت عمومی مرغها و خروسها عامل تعیینکنندهای در انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی است. هرگونه ضعف جسمی، بیماری یا کمبود مواد مغذی میتواند باعث کاهش کیفیت نطفه، کاهش درصد جوجهدرآوری و حتی مرگ جنین در داخل تخم شود.
- تأثیر داروها
مصرف برخی داروها، مخصوصا اگر بیش از حد یا بدون نظارت انجام شود، میتواند عملکرد تولیدمثلی پرندگان را تحت تأثیر قرار دهد. به عنوان مثال دارویی مانند داکسیسایکلین ممکن است باعث کاهش توانایی باروری خروسها شود و در نتیجه تعداد تخمهای بارور کاهش پیدا کند.
- عامل زمان
تخمها به مرور زمان قابلیت باروری خود را از دست میدهند. هر چه فاصله بین تخمگذاری و آغاز جوجهکشی کوتاهتر باشد، شانس تبدیل نطفه به جوجه سالم بالاتر خواهد بود.
- عوامل اجتماعی
انتخاب نادرست جفتها میتواند به طور مستقیم باعث تولید تخمهای بدون نطفه شود. برای مثال، قرار دادن دو ماده کنار هم باعث تولید تخمهایی پوچ میشود و تلاش برای جوجهکشی آنها بینتیجه خواهد بود. همینطور، دو نر کنار هم ممکن است مراحل جفتگیری و لانهسازی را انجام دهند، اما در نهایت هیچ تخم و جوجهای به دست نخواهد آمد.
عوامل اجتماعی دیگر نیز بر باروری تأثیر میگذارند. صرف زمان اضافی برای دفاع از قلمرو در برابر رقبای احتمالی یا تهدیدات محیطی میتواند درصد باروری را کاهش دهد. حضور انسان و فعالیتهای مزاحم در محیط پرورش نیز میتواند استرس ایجاد کرده و توان باروری پرندگان را محدود کند.
- شرایط محیطی
همانطور که اشاره شد، تغییرات شدید دما نیز میتواند باعث کاهش موقت باروری شود. هنگام استفاده از انکوباتور برای جوجهکشی مصنوعی، مهم است که دستگاه در محیطی با دمای پایدار قرار گیرد. بهترین شرایط برای انکوباتورها دمای حدود ۲۱ درجه سانتیگراد است، اگرچه بسیاری از دستگاهها میتوانند در محدوده ۱۵.۵ تا ۲۶ درجه سانتیگراد به خوبی کار کنند.
همچنین تابش مستقیم نور خورشید یا منابع گرما میتواند دمای محیط را افزایش دهد و فرآیند جوجهکشی را تحت تأثیر قرار دهد. حفظ ثبات دما و کنترل نور محیط از جمله عوامل کلیدی برای افزایش موفقیت جوجهکشی محسوب میشوند.
ضرورت انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی
بررسی فیزیکی تخمها
ظاهر و ویژگیهای فیزیکی تخمها نقش مهمی در موفقیت جوجهکشی و درصد جوجهدرآوری دارند. به همین دلیل هنگام انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی باید به موارد زیر توجه ویژه داشت:
- اندازه تخم
تخمها نباید خیلی بزرگ یا خیلی کوچک باشند. برای پرندگان متوسط، وزن مطلوب تخم بین ۵۰ تا ۶۰ گرم است. در پرندگان کوچک مانند بلدرچین، وزن حدود ۱۰ تا ۱۲ گرم توصیه میشود و برای نژادهای سنگین، تخمهای ۶۴ تا ۶۸ گرم مناسب هستند. استفاده از تخمهای ناهمگن باعث تولید جوجههایی با اندازههای متفاوت میشود که مدیریت تغذیه و پرورش آنها را دشوار میکند.
- شکل طبیعی
تخمها باید دارای قالب استاندارد و طبیعی باشند. از بهکارگیری تخمهای غیرطبیعی مانند کشیده، گرد یا موجدار پرهیز شود، زیرا جوجههای حاصل ممکن است در آینده تخمهایی با اشکال غیرمعمول تولید کنند و این مشکل به نسلهای بعد منتقل میشود.
- تمیزی تخمها
تخمهای آلوده به فضولات میتوانند جنین را از بین ببرند و همچنین سایر تخمها را در دستگاه آلوده کنند. بنابراین تخمهای کثیف نباید برای جوجهکشی استفاده شوند. درباره شستوشوی تخمها نظرات مختلفی وجود دارد، اما بهتر است از روشهایی استفاده شود که باعث آسیب به لایه محافظ طبیعی پوسته نشود.
- کیفیت پوسته
تخمهای با پوسته خیلی نازک یا خیلی ضخیم برای جوجهکشی توصیه نمیشوند. پوسته نازک باعث تبخیر سریع آب و کاهش درصد جوجهدرآوری میشود و پوسته ضخیم، خروج جوجه را دشوار میکند. همچنین تخمهایی با پوسته شکسته یا دارای منافذ بیش از حد، مناسب نیستند زیرا میزان تبخیر از آنها بیشتر است و کیفیت جنین کاهش مییابد.
- کیفیت داخلی تخم
ویژگیهای داخلی تخم نیز اهمیت زیادی دارد. تخمهایی با سفیده غلیظ و زرده رنگی، عناصر غذایی بیشتری برای جنین فراهم میکنند و در نتیجه درصد جوجهدرآوری بالاتری دارند. این تخمها شرایط مناسبی برای رشد نطفه فراهم میکنند و احتمال موفقیت در جوجهکشی را افزایش میدهند.
آموزش انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی
فاصله زمانی از جفتگیری والدین تا تخمگذاری
بهترین زمان برای باروری تخمها معمولاً ۳ تا ۴ روز پس از جفتگیری است، زیرا در این بازه بیشترین شانس تشکیل نطفه وجود دارد. با این حال، مرغها قادرند تا حدود دو هفته و حتی نزدیک به یک ماه پس از جفتگیری، تخمهای نطفهدار تولید کنند.
دلیل این موضوع، ذخیره شدن تعداد قابلتوجهی اسپرم در تخمدان مرغ بعد از جفتگیری است که امکان باروری تخمها را برای چندین روز فراهم میکند. بنابراین، زمانبندی جفتگیری و تخمگذاری نقش مهمی در افزایش درصد نطفهداری و موفقیت در انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی دارد.
بررسی کیسه هوا
در انتهای پهن تخم، دو غشاء از هم جدا شده و اتاقکی به نام کیسه هوایی را تشکیل میدهند. این بخش نقش بسیار مهمی در رشد جنین دارد، زیرا تأمین اکسیژن مورد نیاز برای تنفس جنین را بر عهده دارد. پس از انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی و با قرار دادن آنها در دستگاه، اندازه کیسه هوایی به مرور افزایش مییابد و توجه به این نکته برای مدیریت موفق جوجهکشی اهمیت زیادی دارد.
علاوه بر این، هر چه عمر تخم از زمان تولید توسط مرغ مادر بیشتر باشد، کیسه هوایی بزرگتر خواهد بود. یکی از روشهای ساده برای تشخیص تازگی تخم، تکان دادن آن است. در تخمهای کهنه زرده به راحتی حرکت میکند، در حالی که در تخمهای تازه این حرکت کمتر است. بنابراین، بررسی کیسه هوایی نه تنها به سلامت جنین کمک میکند، بلکه میتواند شاخص مناسبی برای تعیین تازگی تخم باشد.
انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی چگونه است؟
نازک و کلفت بودن پوسته
هنگام انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی باید به نازک و کلفت بودن پوسته تخم نیز توجه داشت. گاهی مرغهای تخمگذار تخمهایی با پوسته بسیار نازک یا حتی بدون پوسته تولید میکنند. این مشکل بیشتر در پولتهایی مشاهده میشود که زودتر از زمان طبیعی بالغ شده و فرآیند تخمگذاری را آغاز کردهاند. همچنین، برخی پرندگان هنگام اولین تجربه تخمگذاری، تخمهایی با پوسته نازک دارند. شیوع این مشکل معمولاً بین نیم تا ۶ درصد پولتها متغیر است.
از سوی دیگر، ضخامت بیش از حد پوسته تخممرغ نیز میتواند مشکلساز باشد، به خصوص در جوجهکشی، زیرا جوجه در هنگام خروج از تخم با دشواری مواجه میشود. این عارضه معمولاً ناشی از کمبود مواد مغذی مانند کلسیم، فسفر، پروتئین و ویتامین D است که برای ساخت پوسته مناسب لازم هستند. همچنین عوامل ژنتیکی، بیماریهایی مانند نیوکاسل، استرس در دوران تشکیل پوسته و انباشت کلسیم اضافی میتوانند منجر به تخمهایی با پوسته ضخیم شوند.
برای پیشگیری و اصلاح این مشکلات، تغذیه طیور باید متعادل و غنی از مواد مغذی مورد نیاز باشد و شرایط محیطی و مدیریتی به گونهای فراهم شود که پرندگان در سلامت کامل قرار داشته باشند. این اقدامات به تولید تخمهای سالم و استاندارد کمک کرده و درصد موفقیت جوجهکشی را افزایش میدهد.
جمعبندی
انتخاب تخم مناسب برای جوجهکشی از مهمترین عوامل موفقیت در این فرآیند به شمار میآید. شکل، اندازه و سلامت پوسته از جمله معیارهای اصلی هستند؛ به طوری که تخمهای خیلی کوچک یا بزرگ، دارای پوسته نازک، ضخیم یا ترکدار، شانس کمی برای تولید جوجههای سالم دارند.
همچنین کیفیت داخلی تخم، شامل غلظت سفیده و رنگ زرده، نقش بسزایی در تغذیه و رشد جنین ایفا میکند. تخمهایی که دارای کیسه هوای طبیعی و اندازه مناسب هستند، امکان تنفس بهتر جنین را فراهم میکنند. از طرف دیگر، نحوه نگهداری و شرایط محیطی همچون دما و رطوبت نیز اهمیت زیادی دارند؛ چراکه تغییرات نامناسب میتواند موجب افت نطفهداری شود. به طور کلی، رعایت اصول انتخاب و نگهداری تخم باعث افزایش درصد جوجهآوری، کاهش تلفات و تولید جوجههای سالمتر میگردد. بنابراین پرورشدهندگان باید با دقت و آگاهی کامل در انتخاب تخمهای جوجهکشی اقدام کنند.