این مقالهی آموزشی با هدف ارائه اطلاعات کاربردی در زمینه جوجهکشی به خوانندگان فراهم شده است و دستورالعملی کاربردی در مورد روشهای استفاده از دستگاههای جوجهکشی فراهم کرده است. این مقاله به توضیح مراحل رشد نطفه در دستگاههای جوجهکشی طراحی شده با شرایط ایدهآل میپردازد. همچنین مشکلات آتی و دلایل احتمالی آنها نیز ذکر شده است و توصیههایی برای غلبه بر این مشکلات گردآوری شده است که به خوانندگان محترم تقدیم میشود. لازم به ذکر است که در این دفترچه محاسبات کاربردی نظارت بر رشد تخمها نیز در نظر گرفته شده است. اگرچه بیشتر دادههای علمی این دفترچه راهنما بر اساس تخم پرندگان است، اما بطور کلی میتوان از این اطلاعات برای تمامی نژادها استفاده کرد و هر جا تفاوتی در دستورالعملها وجود داشته باشد در این دفترچه راهنما خدمت شما عزیزان عنوان میشود.
مقدمات جوجهکشی
در وهله اول باید بدانیم که پنج شرط اصلی محیطی وجود دارد که در رشد صحیح نطفههای تمامی پرندگان صدق میکند:
- تخم موردنظر باید در دمای صحیح نگهداری شود تا فرایند متابولیسمی رشد جنین به درستی صورت بگیرد.
- تخم باید بطور مرتب چرخانده شود و در جهت صحیح قرار بگیرد تا جنین مواد غذایی تازه را از بخش سفیده دریافت کند و همچنین موقعیت مناسب قرارگیری زرده در وسط تخم برای جوجهگیری فراهم شود.
- تخم از طریق پوسته خود آب از دست میدهد. بنابراین در طول دوره جوجهکشی باید رطوبت اطراف تخم به دقت اندازهگیری و بررسی شود.
- تخم نفس هم میکشد بنابراین به جریان هوای تازه با اکسیژن کافی نیاز دارد و کربن دیاکسید اضافه باید حذف شود. همچنین لازم به ذکر است که تخمها به آلودگی حساس هستند، بنابراین محیط دستگاه باید عاری از هرگونه میکروب و باکتری باشد.
گونههای زودرس و دیررس
دو واژه زودرس و دیررس به میزان رشد جوجههای تازه از تخم بیرون آمده اشاره دارد. یعنی جوجهای که زودرس باشد پس از تولد قادر به حرکت است و جوجهای که دیررس باشد پس از تولد قادر به حرکت نیست. اگرچه مبانی اصلی جوجهکشی هر دو گونه یکسان هستند، اما تفاوتهایی نیز وجود دارد و باید شرایط جوجهکشی خاصی برای برخی گونهها فراهم شود.
| ویژگیهای گونه زودرس | ویژگیهای گونه دیررس |
|---|---|
| با چشم باز سر از تخم بیرون میآورند پوشیده از کرک هستند در عرض دو روز از لانه بیرون میآید بعد از چند ساعت دنبال غذا میگردد اغلب تخمها کمتر گردانده میشوند | با چشم بسته سر از تخم بیرون میآورند هیچ کرکی ندارند قادر به ترک لانه نیست باید به آن غذا بدهید اغلب تخمها بیشتر گردانده میشوند |
| نمونههایی از این گونه: ماکیان، مرغابیسانان | نمونههایی از این گونه: پرندگان شکاری، طوطیسانان |
تخم
رشد نطفه (بر پایه تخم مرغ)
— بارورسازی و ۲۴ ساعت اولیه
زرده (تخمک) از تخمدان درون لوله تخمبر میافتد و در صورت وجود اسپرم بارور میشود.
نطفه شروع به شکلگیری میکند و زرده به سمت کانال تخم میرود. و اینجاست که پوشش سفیده دور آن را میگیرد.
پوسته تخم مرغ با دریافت غشا شروع به شکلگیری میکند.
این فرآیند حدودا 20 ساعت زمان میبرد که در طول این مدت نطفه به قطری 4 میلی متری میرسد. سپس مرغ تخم میگذارد.
— روز ۲
پس از تخمگذاری، تخم سرد میشود و رشد آن کم یا متوقف میشود. بیشتر پرندگان (اما نه همگی) پیش از جوجهکشی چندین تخم میگذارند. در طول مدت نگهداری تخمها، دما باید ترجیحا بین ۰ تا ۲۰ درجه سانتیگراد باشد.
گرچه برخی گونهها دماهای سخت را نیز پذیرا هستند اما تحت این شرایط احتمال خطر مرگ جنین نیز وجود دارد.
روز اول جوجهکشی روز پیدایش رگه اولیه است. این رگه اولیه باعث تشکیل لایه سوم سلولها میشود. و از این سلولهای جدید اندامهای بدن شکل میگیرند. این سلولها در سه لایهی اکتودرم، مزودرم و اندودرم شکل میگیرند.
اکتودرم محل تشکیل پوست، پرها، نوک، سیستم عصبی، پنجهها، چشمها و دهان است. مزودرم مسئول تشکیل استخوان، ماهیچه، خون و اندامهای تولید مثل است و اندودرم به تشکیل اندامهای تنفسی، اندام دفع و کلیه و سیستم گوارش میپردازد. پس از گذشت اولین روز جوجهکشی سر، چشمها، سیستم عصبی و رگههای خونی شروع به شکلگیری میکنند. قلب روز دوم شکل میگیرد و در عرض 44 ساعت شروع به فعالیت میکند.
— روز ۴
در روز چهارم شکل ساده قلب تغییر میکند و تبدیل به یک قلب تپنده کامل میشود.
در همین حین غشای بیشتری ایجاد و کیسه آمنیوتیک تولید میشود. از حالا به بعد تا پایان دوره جوجهکشی جنین درمایع آمنیوتیک غوطهور است.
وجود مایع آمنیوتیک و چرخاندن تخم مرغ باعث میشود که جنین در موقعیت مکانی مناسب برای تولد قرار بگیرد. از روز چهارم پاها و بالها شروع به شکلگیری میکنند و قلب هنوز خارج از بدن قرار دارد.
— روز ۱۰
تا روز ششم پاها و بالها تقریبا تکمیل شده و از روز هشتم پرها پدیدار میشوند.
از روز نهم، جنین به شکل جوجه درمیآید. قلب درون بدن قرار گرفته و گردش خون از خارج بدن و از طریق پیوندگاه ناف صورت میگیرد.
در روز دهم استخوانها شکل گرفتهاند.
— روز ۱۴
اکنون روز سیزدهم جوجهکشی است و کرکهای رنگی ظاهر شدهاند.
روز شانزدهم نوک، اندازه پاها و پنجهها تقریبا کامل شدهاند و سفیده تخم مرغ (آلبومن) و باقیمانده زرده مورد مصرف جنین قرار میگیرند.
الان مایع آمنیوتیک کاهش پیدا کرده و زرده تخم مرغ به عنوان منبع تغذیه استفاده میشود. پس از نوزدهمین روز، زرده با بدن جنین ادغام میشود.
از این مرحله به بعد توانایی دریافت اکسیژن از طریق پوسته تخم و سیستم گردش خون برای جنینی که اکنون تبدیل به جوجه شده کاهش مییابد. بنابراین میزان کربن دیاکسید خون شدیدا بالا میرود و عضله گردن جوجه به لرزش درمیآید. سپس نوک پرنده راه خود را به سمت کیسه هوا که در سر بزرگتر تخم مرغ قرار دارد باز میکند.
— روز ۱۷
حال نوبت باز شدن نوک فرارسیده و برای اولینبار ریهها باز میشوند. این کار باعث گردش خون در ریهها میشود. این شرایط برای جوجه بسیار حساس است زیرا هر مشکلی ممکن است در این مرحله بروز پیدا کند. این شرایط به قدری حساس است که ممکن است باعث نابودی تمام جوجههایی شود که کمبود ویتامینهای گروه ب دارند.
— روز ۲۰
در این مرحله جوجه شدیدا تلاش میکند نفس بکشد و بیشتر حرکت میکند و سعی میکند پوسته تخم را بشکند. این کار باعث میشود نوکش پوسته را بشکافد و سوراخ کوچکی در آن ایجاد میکند. پاهای جوجه او را کمی به کنار میراند و با حرکت بعدی او، قسمتی از پوسته تخم مرغ میافتد. این کار در تمامی قسمتهای پوسته تخم مرغ ادامه پیدا میکند تا آخرین قسمت پوسته تخم مرغ نیز میریزد.
— روز ۲۱
جوجه دارای یک دندان تخممرغی است که به شکافتن پوسته کمک میکند و بعد از به دنیا آمدن این دندان از بین میرود. بعد از افتادن آخرین قسمت پوسته تخممرغ، جوجه از تخم بیرون میآید و رگهای خونی و غشاهای قدیمی درون پوسته تخممرغ باقی میمانند.
تغذیهی تخممرغ
تخممرغ سرشار از مواد مغذی است که از والد خود گرفته است. بنابراین برای داشتن جوجهای سالم، والد آن باید حداقل دو هفته قبل از تخمگذاری تغذیه عالی داشته باشد که مهمترین ویتامینها و مواد معدنی موردنیاز والد در زیر ذکر شدهاند:
- ویتامین آ – علف، سبزیجات زردرنگ، ذرت و ترکیبات مصنوعی منبع این ویتامین هستند. توجه کنید که ویتامین آ با نور و گرما براحتی از بین میرود. کمبود این ویتامین باعث اختلال در عملکرد درآمدن جوجه میشود و جوجهها ضعیف و در مقابل بیماریها غیرمقاوم میشوند.
- ویتامین د – منبع اصلی این ویتامین نور خورشید است. جوجههایی که در فضای بسته نگهداری میشوند نیاز به مکمل این ویتامین دارند. کمبود ویتامین د استخوانها را ضعیف میکند و باعث خم شدن و بیقواره شدن آنها میشود. کمبود ویتامین د ممکن است باعث تغییر شکل پوسته تخممرغ و ایجاد اختلال در دریافت کلسیم از طریق پوسته و کنترل سختتر میزان رطوبت موردنیاز آن شود.
- ویتامین ای – منبع این ویتامین گندم است. کمبود این ویتامین باعث ضعف در جوجهها و عدم رشد آنها میشود. دلیل مرگ بیشتر جوجهها مشکل عدم گردش خون بدلیل پارگی دیوارهی رگهای خونی است.
- ویتامین کا – این ویتامین در بیشتر علفها یافت میشود. کمبود این ویتامین منجر به خونریزی در بدن جوجهها میشود و کمبود این ویتامین در تخمها منجربه مرگ جوجه در اثر ضربه شدید میشود.
- ویتامینهای گروه ب
- ویتامین ب ۱ – تیامین
- ویتامین ب ۲ ریبوفلاوین
- نیکوتینیک اسید یا نیاسین
- ویتامین ب ۶ پیریدوکسین
- پانتوتنیک اسید
- بیوتین
- فولیک اسید
- ویتامین ب ۱۲
- مواد معدنی
- فسفر
- منگنز
- منیزیم
- کلسیم
- زینک
ذخیرهسازی و نگهداری از تخمها
کیفیت جوجهکشی تماما به کیفیت تخممرغ بستگی دارد. بنابراین نحوه ذخیرهسازی و نگهداری تخمها بسیار مهم است. لطفا توجه داشته باشید که پیش از تخمگذاری باید به فکر بهبود کیفیت تخمها بود و پس از تخمگذاری نیز ذخیرهسازی و نگهداری باید کیفیت بالا داشته باشد. اکنون به شما عزیزان توضیح میدهیم که چگونه میتوان تخممرغهایی با بهترین کیفیت داشت:
نکته: هنگام نگهداری از تخممرغها، سر نوکتیز تخممرغ باید رو به پایین باشد
دما
دمای ایدهآل برای نگهداری از تخمها بین 12 تا 15 درجه سانتیگراد است. البته جوجهکشی در دمای بالاتر نیز امکانپذیر است اما درصد موفقیت کاهش مییابد زیرا دمای بالاتر باعث کاهش رشد نرمال جنین میشود. همچنین، اگر دمای نگهداری از تخمها پایین باشد، ساختار سلولی تخممرغ از بین میرود و جنین شکل نمیگیرد.
رطوبت
بهترین درصد رطوبت برای نگهداری از تخمها رطوبت نسبی بین 75 تا 85% است که از خشکی تخمها پیش از جوجهکشی جلوگیری میکند.
مدت زمان ذخیرهسازی
بسته به گونه ماکیان، بهتر است که پیش از شروع فرآیند جوجهکشی، تخمها بیش از ۷ روز ذخیره نشوند. زیرا بیش از ۷ تا ۱۴ روز ذخیرهسازی، احتمال جوجهگیری را بطور قابل توجهی کاهش میدهد. در این مدت ویتامینها از بین میروند، غشا پاره میشود و جنین دچار مرگ زودهنگام میشود.
پاکیزگی
در صورت امکان از تخمهای ترکخورده، تغییرشکلیافته و خیلی کثیف استفاده نکنید. البته تخمهای خیلی کثیف و خاکی را میتوان با محلول شوینده مناسب شستشو داد. و البته تخم را باید با شویندهای که دمایش بسیار بیشتر از تخم است شست تا آلودگیها از سطح و شکاف تخم خارج شوند و به درون تخم برنگردند. لطفا در نظر داشته باشید که تمامی محلولهای شوینده سطح کوتیکول (پوسته محافظ) تخم را نیز شستشو میدهند و در نتیجه تخم در آینده در معرض آلودگیهای باکتریایی بیشتری خواهد بود.
چرخاندن تخمها در طول ذخیرهسازی
در طول ذخیرهسازی باید تخممرغها را روزی یکبار با زاویه 45 درجه از هر سمت و عقب و جلو با زاویه 90 درجه چرخاند. اگر چرخاندن کافی صورت نگیرد زرده شناور میشود و به غشاهای نزدیک پوسته برخورد میکند و نطفه به آنها میچسبد و در طول جوجهکشی رشد نمیکند.
نگهداری دقیق از تخمها
تخمها را باید با دقت نگهداری کرد زیرا هرگونه ضربه شدید که حتی منجر به شکستن پوسته تخممرغ نشود ممکن است باعث پارگی غشاهای زرده شود. همچنین در دوره جوجهکشی نیز این دقت باید بالا باشد. زیرا هرگونه ضربهای ممکن است باعث پارگی رگهای خونی و مرگ جوجه شود.
جمعآوری تخمها
معمولا بهترین زمان جمعآوری تخمها ساعت ۹ صبح و زمان چک تخمهای جدید هنگام ظهر است. تخمهایی که بیشتر از ۲۴ ساعت در لانه بمانند معمولا درصد جوجهگیری پایینی دارند.
ظاهر تخم، بافت پوسته و کیفیت آن
برخی تخمها که شکل طبیعی ندارند، درصد جوجهگیری پایینتری هم دارند. تخمهای کوچک اغلب زرده بزرگتری نسبت به آلبومین دارند. تخمهای بزرگ گاهی دوزرده هستند که جوجه نمیشوند. تخمهایی که از نظر شکل غیرطبیعی هستند معمولا پوستهای دارای نقص هم دارند.
دقت داشته باشید که در شرایط طبیعی تخمها بهآرامی گرم میشوند. دستگاههای جوجهکشی معمولا تخم را سریع گرم میکنند، بنابراین اگر تخم را سریعا درون دستگاه بگذارید، نطفه ممکن است دچار شوک حرارتی شود. بنابراین در صورت امکان تخمها را با سرعتی آهسته گرم کنید.
ساختار و عملکرد دستگاه جوجهکشی
دستگاههای جوجهکشی ابزار مصنوعی فراهمسازی محیط مناسب و کنترلشده برای رشد جوجه هستند و بسته به پیچیدگی هر دستگاه جوجهکشی، میزان کنترل روی دما، رطوبت، چرخش تخم، جریان هوای تازه، پاکیزگی و ایمنی مکان تخمها متفاوت است.
انواع دستگاههای جوجهکشی بسته به نوع گردش هوا شامل فندار، بدون فن و تماسی میشود. که دستگاههای تماسی نسل جدید دستگاههای جوجهکشی و بسیار به شرایط محیط طبیعی جوجهکشی نزدیک هستند.
دستگاههای جوجهکشی بدون فن
این مدل سادهترین نوع دستگاه جوجهکشی متشکل از جعبهای عایقدار و شامل تجهیزات زیر است:
- المنت حرارتی
- ترموستات یا کنترلکننده دما
- سینی تخم
- دماسنج گرما
- سینی آب
- برخی دستگاهها رطوبتسنج نیز دارند
- برخی دستگاهها سیستم چرخش خودکار تخم دارند
هوای درون دستگاه جوجه کشی بدون فن توسط فرآیند همرفت به گردش درمیآید. یعنی زمانیکه هوا گرم میشود به سمت بالای دستگاه جوجهکشی میرود. بنابراین میزان گردش هوای درون دستگاه بر اساس نسبت دمای هوای داخل و بیرون جعبه اندازهگیری میشود. هر چه دمای بیرون جعبه کمتر باشد، گردش هوای درون جعبه بیشتر خواهد بود. معمولا برای گردش هوای بهتر، از دریچههای ورودی هوا در پایین و بالای دستگاه استفاده میشود. درون این نوع دستگاه جوجهکشی، هوای گرم به سمت بالا میرود، بنابراین در سطوح مختلف دما متفاوت خواهد بود (رجوع شود به نمودار نمونه زیر). بنابراین دستگاه جوجهکشی باید روی سطحی صاف و تمامی تخمها همسایز باشد.
دمای جعبه و تفاوت رطوبتی (نمونه)
دستگاه جوجهکشی فندار
هدف از تولید این دستگاه غلبه بر مشکلات شیب دمایی (میزان تغییر دما در یک فضا در واحد طول) در دستگاه جوجهکشی بوده است. در این نوع دستگاهها فنی تعبیه شده است که هوا را به گردش درمیآورد و باعث میشود دما در کل دستگاه یکسان باشد. بنابراین گرمای اطراف تخمها یکسان خواهد بود و محل قرارگیری دماسنج و سنسورهای حرارتی دیگر چندان حائز اهمیت نخواهند بود. همچنین در این نوع دستگاه میتوان از تخمهایی با سایز متفاوت در سینیهایی در سطوح مختلف استفاده کرد.
با استفاده از این دستگاه جوجهکشی میتوان رطوبت را به دقت اندازهگیری و کنترل کرد (بعدا با جزئیات بیشتر خدمت عزیزان توضیح میدهیم)
3.4 دستگاه جوجهکشی تماسی
این نوع دستگاه جوجهکشی با اقتباس دقیق از آنچه در محیط طبیعی لانه رخ میدهد ساخته شده است.
تنها تفاوت این دستگاه با محیط طبیعی آن است که در شرایط طبیعی تخمها بجای هوای گرم اطراف توسط تماس مستقیم با والد خود گرم میشوند. در نگاه اول شاید این مساله چندان اهمیتی نداشته باشد اما در تحقیقات مهم انجام شده توسط جی اسکات ترنر در دانشگاه ایالت نیویورک و دانشگاه کیپتاون، تفاوتهای قابل توجهی در رفتار حرارتی تخم ها دیده شده است. آنچه مهم است این است که تخمهای درون دستگاههای جوجهکشی فن دار، دمای تقریبا یکسانی در طول جوجهکشی دارند و در انتهای دوره جوجهکشی به دلیل افزایش متابولیسم اندکی افزایش دما در جنین رخ میدهد، اما بطور کلی دمای تخم به دمای دستگاه جوجهکشی نزدیک است. اما در نمونهای طبیعی و تماسی، تخمها تفاوت دمایی قابل توجهی دارند. یعنی دما از طریق لکه کرچی (این لکه، ناحیهای از پوست برهنه و متورم در سینه یا شکم پرندگان ماده است که در طول فصل تولید مثل ایجاد میشود. این لکه به پرنده کمک میکند تا تخمها را به طور موثرتری گرم نگه دارد و جوجهها را پرورش دهد.) وارد تخم میشود که در نتیجه گرمتر از سایر نقاط تخم است.
در جوجهکشی تماسی دمای جنین در مراحل نهایی جوجهکشی افت میکند زیرا اکنون گردش خون جنین در تعیین توزیع دما بسیار مهمتر از متابولیسم جنینی وگردش گرمای درون تخم شده که این با آنچه در مورد غلبه متابولیسم وافزایش دمای تخم میدانستیم مغایرت دارد. همچنین این حقیقت که جنین بزرگتر شده و از بالای کیسه زرده به سمت مکان نهایی خود یعنی پایین تخم و نواحی خنکتر حرکت میکند نیز باعث کاهش دمای جنین در فرآیند جوجهکشی میشود. این یافتههای مهم نشاندهنده تفاوتهای شگفتانگیز جوجهکشی طبیعی و مصنوعی هستند.
تخممرغها بطور طبیعی در یک چرخه گرم و سرد شدن قرار میگیرند چرا که مرغ گهگاه لانه را برای غذا خوردن و دفاع از محدود خود ترک میکند.
اولین دستگاه جوجهکشی تماسی برینسا با نام Contaq در واقع جایگزین ترکیب طبیعی پرنده و لانه است. درپوش و پوست چسبیده به آن تقلیدی از یک مرغ است که با بالای تخممرغها تماس مستقیم دارد. البته این درپوش نیز به تقلید از پاشدن مرغ و ترک لانه، مدت به مدت برداشته میشود تا جریان هوای تازه نیز در گردش باشد. این پوسته آرام و محکم با تخمها در تماس است و کمی فشار هوا هم جریان دارد که گرما به خوبی به همه جا منتقل شود.
اتاقک تخمها جایگزین مناسبی برای لانه است و محیطی امن و محافظت شده برای تخمها فراهم کرده است. همچنین هوا نیز از میان آن جریان دارد تا درجه تهویه هوای تخمها به دقت قابل بررسی باشد. از نظر میزان نفوذ گاز، لانهی پرندگان مختلف ویژگیهای خاص خود را دارند و این مساله روی میزان آب از دست رفته تخمها تاثیر میگذارد. بنابراین مواد لازم برای آمادهسازی لانه باید به دقت فراهم شوند. در این دستگاه جوجهکشی رطوبت کافی بطور خودکار به اتاقک تخمها اضافه میشود. بهترین حالت تعیین ترکیب مواد لازم برای لانه و درصد رطوبت محیطی از طریق وزنکشی تخمها و نظارت بر میزان رطوبت از دست رفته قابل دسترسی است. همچنین دقت داشته باشید که اتاقک تخمها مستقیم گرم نمیشود.
اتاقک تخم Contaq قابلیت و پیچیدگی چرخاندن خودکار تخمها در سایزهای گوناگون را داراست. هنگام چرخاندن تخمها پوست برداشته میشود و امکان چرخش برنامهریزی شده یا تصادفی فراهم میشود.
طراحی موردنیاز برای جوجهگیری موفق
دما
با اختلاف بسیار، مهمترین اصل در جوجهکشی موفق، دمای مناسب محیط جوجهکشی است. حتی کمترین تفاوت دمایی میتواند تاثیر زیادی بر درصد جوجهگیری موفق بگذارد. البته در دستگاههای تماسی این تفاوت دمایی تاثیر کمتری روی تخمها میگذارند. فرآیند رشد جنین بستگی زیادی به دما دارد و کوچکترین انحراف دمایی ممکن است منجر به اختلال در رشد، مرگ یا تغییر شکل جنین بشود. پایه طراحی دستگاههای جوجهکشی برینسا روی دمای 0.25± سانتیگراد برای سینی و 0.25± سانتیگراد در طول یک دوره زمانی است.
- مهمترین مساله دمای مرکز تخممرغ یا جنین است. بنابراین دستگاههای جوجهکشی، مخصوصا از نوع بدون فن باید به دقت تنظیم شوند. زیرا دمای آنها در سطوح مختلف متفاوت است و سنسورهای کنترل دما و دماسنج باید در نزدیکترین نقطه به بالای تخمها باشند. با توجه به توضیحات ذکر شده، در این دستگاهها دما باید بالاتر از متوسط دمای دستگاه فن دار باشد. بنابراین حتما راهنمای دستگاههای جوجهکشی را با دقت مطالعه بفرمایید.
رطوبت
کنترل رطوبت به اندازه کنترل دما حائز اهمیت نیست. در بهترین حالت تخمها 13 تا 15 درصد وزن خود را هنگام تخمگذاری و نوکزنی به پوسته (بیشتر در برخی گونههای دیررس) از دست میدهند. در صورتیکه جوجه تا زمان بیرون آمدن از تخم میزان مناسبی از وزن خود را از دست بدهد، کمبود رطوبت چندان مشکلی ایجاد نخواهد. البته این روش توصیه نمیشود. اما میتوان اصلاحاتی برای جبران اشتباهات گذشته انجام داد.
تجربه نشان داده که به دلیل قرارگیری تخم در محیطی با گردش هوای طبیعی، کنترل بسیار دقیق رطوبت در دستگاه جوجهکشی تماسی ضروری نیست. البته کنترل رطوبت دیجیتالی دقیق در تمامی دستگاههای جوجهکشی برینسا موجود است.
میزان کاهش وزن بسته به نوع تخم، گردش هوا، نگهداری از تخمها، رژیم غذایی مولد و فصل جوجهگیری متفاوت است. در اینجا ما دو معیار اصلی برای تعیین میزان درست رطوبت در اختیار شما عزیزان میگذاریم:
اولین معیار، از طریق کیسه هواست. با پیشرفت دوره جوجهکشی، کیسه هوا بزرگتر میشود. برای دیدن این رویداد باید به تخمها نور بدهید (فصل 4)
دومین معیار کاهش وزن است. اگر تخمها را قبل از قرار دادن در دستگاه و پس از قرار دادن در دستگاه وزن کنید و کاهش وزن را روی نمودار ببرید (مانند نمونه زیر)، متوجه درستی یا نادرستی متوسط کاهش وزن تخمها خواهید شد.
در طول دوره جوجهکشی، با مطالعه نمودار در زمانهای مشخص میتوان درصد رطوبت را تنظیم کرد. به عنوان یک قاعده کلی بخاطر داشته باشید که اگر وزن تخمها کمتر از ایدهآل بود، باید رطوبت را افزایش دهید. و اگر وزن تخمها بیشتر از ایدهآل بود باید رطوبت را کاهش دهید.
تمامی دستگاههای جوجهکشی باید از قابلیت تنظیم رطوبت برخوردار باشند. عزیزان در جریان باشید که دو عامل قابل کنترل بر رطوبت تاثیرگذار هستند: میزان فضای سطح آب و میزان هوای تازه درون دستگاه. هر چه میزان فضای سطح آب بیشتر و میزان هوای تازه درون محفظه کمتر باشد، میزان رطوبت درون دستگاه بیشتر خواهد بود. یکی از روشهای افزایش سطح آب استفاده از پدهای خنککننده تبخیری یا کاغذ خشککن است.
همچنین محیطی که دستگاه جوجهکشی در آن قرار دارد میتواند روی کنترل درست رطوبت تاثیرگذار باشد. اگر محیط خارجی دستگاه خشک باشد، درصد رطوبت درون دستگاه نیز کمتر خواهد بود. همچنین هوای سرد بخار آب را نگهنمیدارد، پس وقتی هوای سرد زمستانی را گرم کنید سطح رطوبت نسبی بسیار پایین خواهد بود. این اتفاق زمستانها در منازل و در دستگاههای جوجهکشی رخ میدهد. دلیلش هم این است که بطور کلی سطح رطوبت در زمستان کمتر از تابستان است و باید این نکته را هنگام تنظیم رطوبت دستگاه بخاطر داشته باشید.
در زمینه رطوبت محیط، بعضی پرورشدهندگان برای کنترل محیط اتاق جوجهکشی و غلبه بر تغییرات فصلی اقدامات زیادی انجام میدهند. درمواردی آنها حتی بخشی از پوسته تخم را جدا میکنند تا آب بیشتری از دست برود یا آن را با نوار چسب میپوشانند تا کاهش ذخیره آب را محدود کنند. البته این روشها فقط با داشتن تخصص و مهارت بالا قابل استفاده هستند و ریسک بالایی دارند.
دقت داشته باشید که میزان رطوبت لازم هنگام جوجهگیری بیشتر از دوران جوجهکشی است. بنابراین یکی دو روز آخرباید درصد رطوبت بالا باشد تا غشای تخممرغ زود خشک نشود و جوجه بتواند آن را بشکند. بنابراین هنگام از تخم بیرون آمدن جوجهها، درصد رطوبت نسبی باید 60% باشد.
چرخاندن
هنگامی که جنین در زرده در حال شکلگیری است، آن بخش زرده روشنتر میشود و به سمت بالا میآید. اگر پس از تکان دادن تخم مرغ، جنین رو به پایین باشد، باعث میشود زرده در سفیده باریک درون بچرخد تا دوباره به بالاترین حالت برگردد.
زرده توسط چالازا و غشاها در جای خود نگهداشته میشود. زرده همچنان تمایل به شناور شدن در جهت بالا دارد و غشاهای داخلی را از شکل درمیآورد و سرانجام غشاهای پوسته را لمس میکند. اگر این اتفاق بیفتد و جنین در بالاترین حالت باشد، به پوسته میچسبد و میمیرد. بنابراین چرخاندن تخمها برای بقای جوجهها ضروری است.
وقتی تخمها را میچرخانیم، جنین به سمت مواد غذایی تازه میرود و رشد میند. چرخش تخمها در هفته اول که جنین سیستم گردش ندارد بسیار مهم است. پس از اولین هفته نیز باید تخمها را بچرخانیم اما تعداد دفعات آن کمتر میشود. معمولا فرآیند چرخاندن تخمها در گونههای مختلف متفاوت است و پرندگان دیررس به چرخش بیشتری نسبت به پرندگان زودرس دارند. به عنوان مثال در ابتدای فرآیند، ماکیان را هر یک ساعت 80 درجه میچرخانند، درحالیکه طوطیسانان را چندین بار در ساعت 180 درجه میچرخانند.
دستگاههای جوجهکشی امروزی 4 نوع مکانیسم چرخش دارند:
- سینیهای گردان
بیشتر دستگاههای جوجهکشی تجاری سینیهای پلاستیکی با انتهای کوچک رو به پایینی دارند که تخمها را بصورت افقی نگهمیدارند. این سینیها در فواصل زمانی از پیش تعیین شده (مثلا هر یک ساعت) با زاویه 40 درجه از هر سمت افقی (زاویه کلی 80 درجه) میچرخند. این روش برای ماکیان طراحی شده است و در مقیاس تجاری بسیار مفید است. ولی با روش طبیعی پرندگان بسیار مغایرت دارد. بنابراین این روش برای ماکیان مناسب و برای پرندگان وحشی و دیررس نامناسب است.
- سطح متحرک
در دستگاههای جوجهکشی کوچکتر که نیازی به چند ردیف تخممرغ نیست، تخمها را روی یک سطح افقی یا نقاله میچینند که از سمتی به سمت دیگر حرکت میکند. در این دستگاهها جداکنندههایی وجود دارند که تخمها را نگهمیدارند تا حرکت جانبی نکنند و بچرخند. این سیستم برای تخمهایی که سر و ته متقارن دارند مثل تخم اردک مناسب است اما برای تخمهای نوکتیز مناسب نیست.
- غلتک
غلتکها توسط یک سطح متحرک کار میکنند. تخمها را روی غلتکها و غلتک را روی سطح متحرک سوار میکنند. در این سیستم، دندههای روی غلتک از حرکت تخمها در طول غلتک جلوگیری میکنند.
- آبشخور یا کانال
کانالهای نیمدایرهای شکل غلتان تخمها را هنگام چرخش از لغزیدن حفظ میکنند. با توجه به ابعاد کانال میتوان تخمهای سایز بزرگ را نیز در آنها جا داد و بطور ایمن چرخاند. تصویر برینسا اوویشن 28
- نظارت بر تخمها و دستگاه جوجهکشی
در طول دوره جوجهکشی باید بطور مداوم پیشرفت جنین و تنظیمات دستگاه را چک کرد.
- نطفهسنجی
لامپهای نطفهسنجی پرتوی متمرکزی دارند که از پوسته تخم میگذرد و محتویات آن را روشن میکند. با کمک این لامپها میتوان سایز کیسه هوا و درصد کاهش وزن را محاسبه کرد. اگر کیسه هوا بزرگتر از حدانتظار باشد، رطوبت زیادی از دست رفته و باید درصد آب و رطوبت درون دستگاه را بالا برد و بالعکس.
لامپهای معمول نطفهسنجی به جنین آسیب میرسانند. بنابراین ما لامپهای نطفهسنجی برینسا با نام اوواویو را تولید کردهایم که از ال ای دی های قدرتمند اما خنک بهره میبرند و به جنین آسیب نمیرسانند. همچنین دستگاه نگهدارنده اووااسکوپ باعث میشود جنین را بهتر ببینید و نیازی نیست که نور اتاق را کم کنید. این مورد بخصوص در کلاسهای آموزشی کاربرد دارد.
این نمودار وسعت رشد کیسه هوا (طی روزها) در طول جوجهکشی را نشان میدهد
بااستفاده از نطفهسنجی میتوان تخمهای نابارور و مرده را شناسایی و از دستگاه خارج کرد.
- پس از گذشت یک سوم دوره جوجهکشی، هنگام نطفهسنجی چیزی درون تخم مشخص نیست. احتمالا نابارور است (یا دچار مرگ زودهنگام شده).
- پس از گذشت یک سوم دوره جوجهکشی، بارور است و رگهای خونی دارد.
- پس از گذشت یک سوم دوره جوجهکشی، لکهی قرمز یا سیاه دارد که نشانه مرگ زودهنگام است.
- پس از گذشت یک سوم دوره جوجهکشی، جنین با حلقه خونی که نشان از مرگ زودهنگام است.
- پس از گذشت یک دوم یا یک سوم دوره جوجهکشی، سطح سیاه با ظاهری مریض، دچار مرگ دیرهنگام شده است.
- جنین زنده با نوکی در کیسه هوا، جوجهگیری طی 24 تا 48 ساعت آینده.
- اندازهگیری میزان رطوبت و کاهش وزن
با استفاده از فناوری سنسورهای مدرن میتوان درصد رطوبت را اندازهگیری کرد. البته میزان دقت این دستگاهها با هم متفاوت است. زیرا هر چه سنسورها دقیقتر باشد، قیمت دستگاه جوجهکشی نیز بالاتر میرود. پیشنهاد میکنیم از رطوبتسنجهای مکانیکی استفاده نکنید چون اغلب دقیق نیستند. ما در برینسا فقط از رطوبتسنجهای دقیق استفاده میکنیم چرا که اعتقاد داریم اندازهگیری نادرست از عدم اندازهگیری نیز بدتر است.
محاسبات کاهش وزن
اگر تخم را پس از تخمگذاری وزن نکردید، میتوانید از این فرمول استفاده کنید:
وزن تخم تازه گذاشته شده(g) = طول (cm) × عرض (cm) × عرض (cm)0.548 ×
برای محاسبه کاهش وزن روزانه میتوان از وزن تخم تازه گذاشته شده و درصد کاهش وزن ذکر شده برای هر گونه ای از پرندگان استفاده کرد:
کاهش وزن روزانه =
برخی پرورشدهندگان از تغییر چگالی تخم به عنوان مقیاس کاهش آب استفاده میکنند:
0.51 × (cm) عرض (cm) × عرض(cm) × طول = حجم تخم
چگالی تخم
محاسبه تغییر روزانه حجم تخممرغ:
- دستگاه گرمکننده جوجهها
زمانیکه جوجههای از تخم درآمده خشک شدند باید آنها را از دستگاه جوجهکشی خارج کنید و گرم نگهشان دارید. گونههای زودرس (ماکیان، مرغابیسانان و پرندگان شکاری) شروع به حرکت میکنند بنابراین نیاز به محیطی ایمن، آب و غذا و منبع گرمایش دارند و خودشان میتوانند از خود مراقبت کنند. گونههای دیررس کور بدنیا میآیند و قادر به حرکت نیستند و نیاز به گرمایش شدید دارند و معمولا در دستگاههای گرمکننده با دمای کنترلشده (مانند دستگاه برینسا مدل TLC-40) نگهداری میشوند. در این دستگاهها گرما کنترل شده است و با رشد جوجهها دما کاهش مییابد.
در نظر داشته باشید که جوجهها، بخصوص جوجه پرندگان شکاری نباید بطور مداوم در معرض نور باشند زیرا نور 24 ساعته باعث استرس و حمله آنها به یکدیگر میشود. مدلهای اکوگلو برینسا برای نگهداری و گرمایشدهی به گونههای زودرس پرندگان بسیار ایدهآل هستند چرا که نور را ازخود عبور نمیدهند، بسیار مقرون بهصرفه هستند و روی ولتاژ 12 ولت کار
میکنند و از نظر برقی هیچ خطری ندارند.
برینسا اکوگلو 50
برینسا اکوگلو 20
- عیبیابی
| مشکل | دلایل احتمالی |
| دیر بیرون آمدن جوجه از تخم | تخم بزرگ مولدهای پیر ذخیرهسازی طولانیمدت تخم دمای بسیار پایین دستگاه جوجهکشی جنین ضعیف درونآمیزی رطوبت بسیار بالای دستگاه جوجهکشی |
| جوجهگیری کند (به درازا کشیده) | ترکیب تخمها(سایز متفاوت، سن متفاوت مولدها، زمان ذخیرهسازی)مراقبت نامناسب از تخمهانقاط داغ یا سرد در دستگاه جوجهکشیدمای بسیار بالا یا بسیار پایین دستگاه جوجهکشی یا هچر |
| جوجههای چسبناک پوشیده از آلبومین | دمای پایین دستگاه جوجهکشی رطوبت بالای دستگاه جوجهکشی چرخش ناصحیح تخمهای کهنه تخمهای بسیار بزرگ |
| جوجههای گیرافتاده در پوسته، تکههای پوسته خشک چسبیده به پرها | رطوبت کم در ذخیرهسازیچرخش ناصحیحپوسته شکسته یا کیفیت پایین پوسته |
| از تخم درآمدن زودهنگام، خونریزی ناف | دمای بسیار بالا |
| جوجههای ریز | تخمهای کوچکرطوبت کمدمای بالاارتفاع زیادپوسته نازک متخلخل |
| ناف مریض، پرهای خشک و زمخت | دمای بالای دستگاه جوجهکشی یا تغییرات دماییرطوبت بالا هنگام جوجهگیریعدم تغذیه مناسب |
| جوجههای ضعیف | دمای بالا حین جوجهگیریعدم تهویه مناسب در هچرآلودگی |
| جابجاشدگی جنین | سر کوچک تخم رو به بالا بودهعدم چرخش کافیچرخش بیش از اندازه در مراحل پایانیدمای بسیار بالا یا بسیار پایینرطوبت بالامولدین پیرتخمهای گردعدم تغذیه مناسبرشد غیرطبیعیعدم نگهداری یا ذخیرهسازی صحیح |
| شکل غیرطبیعی | شرایط ذخیرهسازی نامناسبشکستگی تخمهاعدم تغذیه مناسبعدم چرخش کافیدمای بالا یا پایینعدم وجود تهویه صحیح |
| پنجهها و پاهای خمیده | دمای بالا یا پایین تغذیه نامناسب |
| کرک کوتاه و زبر | تغذیه نامناسب (بویژه کمبود ریبوفلاوین)دمای بالای دستگاه جوجهکشی |
| چشمهای بسته، کرک چسبیده به چشمها | دمای بالای درون هچرطولانی شدن زمان نگهداری جوجهها در هچرگردش هوای زیاد در هچر |
| تخمهای ترکیده | تخمهای کثیف برداشته شده از لانهعدم شستشوی درست تخمها (با پارچهای آلوده پاک شدهاند)تقطیرآب روی تخمهاآب اسپری شده روی تخمهاآلودگی منتقل شده از سایر تخمهای ترکیدهآلودگی منتقل شده از دستهای کثیف |
| جوجههای کمرسته(کوتوله)، عدم رشد کافی | آلودگی تخمهابیماری در مولدهاکمبود مواد مغذی |
| خونریزی | دمای بسیار بالای دستگاه جوجهکشی یا هچرحمل و نقل بی دقتکمبود مواد مغذی (ویتامین کا یا ای)آلودگی |
| سر یا پشت گردن متورم | عدم تغذیه صحیح |
| کیسه هوای کوچک، کاهش وزن تخم زیر 10% | رطوبت بالاپوستههای بسیار ضخیمدمای پایین |
| مغز بیرونزده | دمای بالای دستگاه جوجهکشیسطح پایین اکسیژن |
جدول منابع جوجهکشی
| گونهی تخمها | دوره جوجهکشی (روز) | دستگاه جوجهکشی بدونفن/فندار | دستگاه جوجهکشی تماسی | ||
| دما (سانتیگراد) | رطوبت نسبی (RH%) | دما (سانتیگراد) | رطوبت نسبی (RH%) | ||
| مرغ | 21 | 37.5 | ۴۰ – ۵۰ | 39.5 | 40 – 50 |
| قرقاول | 23-27 | 37.3 | ۴۰ – ۵۰ | 39.7 | 40 – 50 |
| کبک | 23-24 | 37.5 | ۴۰ – ۵۰ | 39.5 | 40 – 50 |
| بلدرچین | 16-23 | 37.3 | ۴۰ – ۵۰ | 39.7 | 40 – 50 |
| مرغابی | 28 | 37.5 | ۴۴ – ۵۵ | 39.5 | 45 – 55 |
| غاز | 28-32 | 37.3 | 45-55 | 39.5 | 45 – 55 |
| شاهین | 31-33 | 37.0 | 40-45 | 39.0 | 40 – 45 |
| ترمتای | 28-32 | 37.5 | 50 | 39.5 | 50 |
| دلیجه | 27-29 | 50 | 50 | ||
| جغد انبار | 30 | 50 | 50 | ||
| جغد جنگلی | 29 | 50 | 50 | ||
| جغد برفی | 33 | 50 | 50 | ||
| طوطی آمازون | 24-29 | 37.3 | 35-45 | 39.0 | 35 – 45 |
| طوطی ماکائو | 28-30 | 37.3 | 35-45 | 39.0 | 35-45 |
| طوطی مرغ عشق | 22-24 | 37.3 | 35-45 | (102.2) 39.0 | 35-45 |
| طوطی خاکستری آفریقایی | 26-28 | 37.3 | 35-45 | (102.2) 39.0 | 35-45 |
| طوطی کاکاتوی تاج گوگردی | 29-31 | 37.3 | 35-45 | (102.2) 39.0 | 35-45 |
| طوطی اکلکتوس | 28 | 37.3 | 35-45 | (102.2) 39.0 | 35-45 |
| ریا | 35-40 | 36.0 | 20-25 | (100.4) 38.0 | 20-25 |
| ایمو | 49-52 | 37.0 | 20-25 | (102.2) 39.0 | 20-25 |
| شترمرغ | 40-43 | 36.4 | 20-40 | (101.0) 38.4 | 20-40 |
نکته مهم:
دمای دستگاههای جوجه کشی بدون فن باید مطابق با دستورالعمل تولیدکننده دستگاه تنظیم شود زیرا سطوح مختلف این دستگاه نیاز به دمای متفاوتی دارد.
ما تمام تلاش خود را بکار گرفتهایم تا اطلاعاتی دقیق خدمت شما عزیزان ارائه کنیم. با اینحال در صورت بروز هر گونه مشکل یا فقدانی هیچ مسئولیتی از سمت ما پذیرفته شدنی نیست. اعداد و ارقام ارائه شده تنها جهت راهنمایی ارائه شده و برخی تفاوتها در عمل مشخص میشوند.