اردک‌ها تا کوچکترین جزئیات ممکن طراحیِ فوق‌العاده ای دارند؛ هم برای زندگی در آب و هم در خشکی. آشنایی با مجموع این ويژگی‌ها طبیعتاً ابزار مدیریتی مفیدی در اختیارتان می‌گذارد.
اساسِ آناتومیِ اردک
در پایین ویژگی‌های پایه‌ایِ آناتومیِ اردک را بررسی می‌کنیم. پیشنهاد می‌کنم چند دقیقه‌ای وقت بگذارید تا با بخش‌های اساسی آناتومیِ اردک و نام‌های این بخش‌ها آشنا شوید.
این نکته را به یاد داشته باشید که در یک طبقه‌بندیِ کلی اردک‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند: ۱. اردک‌هایی که از مرغابیِ کله‌سبز (مالارد/ اردک وحشی) مشتق شده‌اند و ۲. مسکووی‌ها (اصطلاحاً اردک اسرائیلی)
این دو دسته شباهت‌های آناتومیکی دارند. اما تقاوت‌هایی هم دارند که هرکجا لازم شد به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
فرم بدن
خطوط بدن اردک صاف است و انحناهای نرم دارد؛ این شکل شنا و غواصی آن‌ها را به بالاترین راندمان می‌رساند. زیر بدن پهن و مسطح است؛ پاها کوتاه و شانه‌ها‌شان هم پهن است. با توجه به این ترکیب پا و شانه، اگر اردک‌ها (به ويژه جوجه‌اردک‌های سریع‌الرشد) بیافتند و وارونه شوند (یا اصطلاحاً چپه کنند)، برگشتن به حالت عادی برای آن‌ها دشوار است. بنابراین وقتی محیطی برای جوجه‌کشیِ اردک فراهم می‌کنیم باید توجه داشته باشیم که چاله‌چوله‌ها و فرورفتگی‌هایی در محل وجود نداشته باشد که کار را برای جوجه‌اردک‌های چپه‌شده‌ی ما دشوارتر کند و گیرشان بیاندازد.
تصویر آناتومی اردک
پرها
پوشش خارق‌العاده و انبوه پر در قسمت زیرین بدن اردک‌ها به آن‌ها اجازه می‌دهد که در سردترین آب‌ها بدون کوچکترین احساس ناراحتی شنا کنند. کرک و پرهای کوچک نزدیک به پوست با پرهای بزرگتر پوشیده شده‌اند. اردک‌ها در طول روز چندین‌بار با حوصله پرهاشان را با منقارشان تمیز و روغن‌کاری می‌کنند. ماده‌ی دافعِ آب توسط یک غده‌ی روغنی پنهان زیرِ قسمت بالاییِ دم تولید شده و توسط منقار اردک‌ها در سراسر بدن ماساژ داده می‌شود. یکی از تفاوت‌های اردکهای مسکووی با اردکهای مشتق‌شده از مرغابی‌سبز آبگریزیِ کم‌ترِ پرهای مسکووی‌هاست. در واقع پرهای اردک مسکووی در قیاس با پرهای کله‌سبزها در برابر نفوذ آب ضعیف‌تر است.
بال‌ها
دو شکل بال متمایز در اردکهای اهلی یافت می‌شود. بال نژادهای مشتق‌شده از مرغابی وحشیِ کله‌سبز (مالارد) باریک، بلند و نوک‌تیز است که یک مهندسیِ خوب برای پرواز در آسمان‌های باز به شمار می‌ورد.
در نژادهایی که جثه‌شان از نیاکان وحشیِ خود بزرگتر می‌شود اندازه‌ی بال به همان اندازه‌ی جثه رشد نمی‌کند و تواناییِ پروازشان پایین‌تر می‌آید. بنابراین در فرآیندِ اهلی‌سازی، مهارت‌های پرواز پایدارِ اکثرِ نژادها به شکل چشمگیری کاهش می‌یابد. با این حال برخی نژادهایی که همان اندازه‌ی جثه‌ی نیای وحشیِ خود را حفظ می‌کنند یا کوچکتر می‌شوند، به درجات همان توانایی و مهارت‌های پروازی را هم با خود نگه می‌دارند.
در مسکووی‌ها بال‌ها پهن و گرد است؛ شکلی که از سرعت پرواز می‌کاهد و به قدرت مانوور در جنگل‌های بارانیِ استوایی می‌‌افزاید. در نژاد مسکووی -بر خلاف دسته‌ی بالا- با افزایش اندازه‌ی جثه در فرآیند اهلی‌سازی، اندازه‌ی بال هم افزایش می‌یابد.
معمولاً اردکهای مسکووی ماده توانایی‌های پروازی خود را حفظ می‌کنند اما نرهایی که حسابی تغذیه می‌کنند، با افزایش وزن تواناییِ پروازِ پایدارِ خود را از دست می‌دهند.
دم
نژادهای مشتق از مرغابیِ کله‌سبز دم‌های کوتاهِ ( ۴ تا ۸ سانتی‌متر ) گرد دارند. اردکهای بالغ نر در موسم جفت‌یابی چند پرِ زادآوریِ فِر هم دارند.
مسکووی‌ها دم‌های کشیده‌تر و بزرگ‌تری دارند که دائماً به این سو و آن سو تکانش می‌دهند. دم مسکووی‌ها معمولاً بین ۱۳ تا ۱۸ سانتی‌متر است و پر زینتیِ جنسی هم ندارند.
منقار
منقار پهن و کشیده‌ی اردک‌ها به خوبی برای جست‌و‌جوی غذا در آب و در گل و لای، شکار حشراتِ در حال پرواز و از ریشه درآوردنِ گیاهان برای تغذیه سازگار شده است. نوکِ میخ‌مانندِ منقار برای کندن ریشه‌ها و ساقه‌های سخت به کار می‌رود. سوراخ‌های بینی‌شان به حدی به سرشان نزدیک است که می‌توانند به راحتی در آب‌های کم‌عمق با منقار به جست‌و‌جو پرداخته و همزمان نفس بکشند.
اردکهای ماده‌ی مشتق‌شده از مرغابی‌های وحشی (مالارد) با منقارهای زرد یا نارنجی، در موسمِ آغاز تخم‌گذاری به دلیل تغییرات هورمونی لک‌ها و رگه‌های تیره روی منقارهایشان ایجاد می‌شود. این لک‌ها نشانی از بیماری نیستند؛ و حتی برخی از پرورش‌دهدگانِ پرندگانِ آبزی بر این باورند که این لک‌ها دال بر تخم‌گذاریِ بیشترِ یک پرنده اند.
چشم‌ها
اردک‌ها چشم بسیار تیزتری از انسان دارند و می‌توانند بدون حرکت دادن سر ۳۶۰ درجه را ببینند. این ویژگی به آن‌ها امکان می‌دهد در نقطه‌ای ثابت مشغول تغذیه شوند و همزمان مراقب خطر باشند.
البته اگرچه وسعت دید بالایی دارند، به علت تک‌چشمی بودنِ میدان دید، از درک عمقی چندان خوبی برخوردار نیستند.
پاها
پاهای اردک‌ها از مرغانِ خشکی‌زی کوتاه‌تر است و انگشتانِ به هم پیوسته دارد. اردک با دارا بودنِ چنین ویژگی‌هایی در پا هم در خشکی جانوری سریع است و هم در آب شناگری ماهر. البته هنگام فرار شنا کردن در آب را به دویدن در خشکی ترجیح می‌دهد.
پاهای اردک‌ها استخوان‌های ظریفی دارد و از پاهای سایر مرغ‌ها آسیب‌پذیرتر است.
بنابراین بهتر است وقتی می‌خواهید آن‌ها را از روی زمین بلند کنید بدنشان را بگیرید. و برای جثه‌های کوچکتر از بُنِ بال بگیریدشان.
برای نگه‌داشتن و کنترل کردنشان می‌توانید به آرامی گردنشان را بگیرید؛ زیرا گردن‌های نسبتاً قوی دارند.
مسکووی‌ها ناخن‌های چنگال‌مانندِ قوی دارند، که آن‌ها را قادر می‌سازد به راحتی روی شاخه‌های درختان بنشینند و از خود دفاع کنند.
هنگامِ کار با اردکهای مسکووی توصیه می‌شود برای پرهیز از ایجاد خراشیدگی و زخم روی دست‌ها و بازوهاتان، دستکش و آستین‌بلند بپوشید.
پشت
اردک‌ها به طور معمول پشت نسبتاً کشیده با قوسی کمی محدّب دارند.
در اردکِ روئن یک کمرِ بسیار کشیده با قوسی قابل توجه از ویژگی‌های نژاد است. اما به طور کلی باید دقت کنید اردک‌ها -از هر نژادی که باشند- اگر قصد جوجه‌کشی دارید نباید قوز و قوس شدید در پشت داشته باشند. اردکهای با قوس شدید در پشت معمولاً باروریِ ضعیفی دارند.
تیغه (تیغه‌سینه)
در نژادهای مشتق از مالارد که تغذیه‌ی سنگین دارند و برای رشد جثه و گوشت انتخاب می‌شوند، معمولاً تیغه رشد میکند. تیغهْ بیرون‌زدگی‌ای در امتدادِ استخوان جناغ سینه را می‌گویند که به صورت محوری در امتداد خط وسط جناغ بوده، در موارد شدید امتدادش کل زیر بدن را فرامی‌گیرد (چیزی معادل مازه (keel) در کِشتی) و حتی ممکن است هنگام حرکت روی زمین کشیده شود.
تیغه‌ی بزرگ در دو نژاد آیلزبری و روئن می‌تواند یک امتیاز مثبت محسوب شود. و در باقیِ نژادها امتیاز منفی.
رفتار
همانطور که انسان‌ها شخصیت‌های متفاوتی دارند، هر اردک هم شخصیت منحصر به خود را دارد، با این حال در کلیات رفتاری از الگوهای ثابتی پیروی می‌کنند که اگر قصد دارید پرورش‌دهنده‌ای حرفه‌ای باشید، باید آن‌ها را بدانید.
نقش‌پذیری
این مورد بسیار جادویی به نظر می‌رسد؛ وقتی که جوجه‌اردکِ تازه سر از تخم درآورده دنبال انسانی که به لحاظ جثه صدها برابر بزرگتر از اوست می‌دود. این پدیده (دنبال کردنِ اولین موجود متحرکی که جانورِ نورسیده با آن مواجه می‌شود) نقش‌پذیری (imprinting) نامیده می‌شود. نقش‌پذیری از سرگردان شدن نوزاد جانوران جلوگیری میکند.
احتمالاً همه‌ی ما موارد متعددی از نقش‌پذیری را دیده یا شنیده‌ایم. چه جوجههایی که به دنبال مادر واقعی خود راه افتاده‌اند؛ چه جوجههایی که زیرِ مادری غیر واقعی جوجه‌کشی شده‌اند و مثل داستان جوجه اردک زشت یا بطِ مولوی دنبال یک قو یا مرغ خانگیِ مادر راه افتاده اند؛ چه جوجه‌غازهای وحشی‌ای که به هواپیمای فوق سبک نگهدارنده‌شان نقش پذیرفته‌اند و در بزرگسالی همراه با هواپیما به پرواز درآمده‌اند.
بنابراین جوجه‌ها می‌توانند به یک ربات، به انسان و یا حتی به یک توپ نقش بپذیرند.
اگر شما «مادر» اردک‌ها هستید، باید بدانید که اردک‌ها پس از بلوغ از تعقیب شما دست کشیده و با سایر پرندگان بزرگسال ادغام خواهند شد.
سلسله مراتب
این قانون پرندگان همزیستیِ مسالمت‌آمیزِ گله اردک را تنظیم میکند. قانون سلسله مراتبِ قدرت به زبان ساده چنین است: پرنده‌ی شماره‌ی یک بر همه‌ی اعضای گله برتری و تسلط دارد. پرنده‌ی شماره‌ی دو بر همه‌ی اعضا برتری دارد به جز پرنده‌ی شماره یک. پرنده‌ی شماره‌ی سه بر همه‌ی اعضای گله تسلط دارد به جز اعضای شماره‌ی یک، دو و سه؛ و این شکل سلسه مراتبی تا آخرین عضو دنبال می‌شود.
چنانچه پرنده ی جدیدی به گروه اضافه کنید، نزاع بر سر قدرت در می‌گیرد تا جایگاه او در گله مشخص شود. مادام که این درگیری سبب صدمات جدی و خطرناک نشده است نباید دخالت کنید. باید در نظر داشته باشید که این درگیری‌ها صلحِ آینده‌ی گله را تأمین خواهد کرد.
تغذیه
رژیم غذایی مرغابی وحشیِ کله‌سبز مالارد و نژادهای منشعب شامل تقریباً 90 درصد مواد گیاهی (دانه‌ها، توت‌ها، میوه‌ها، آجیل، پیاز، ریشه و علف‌های آبدار) و 10 درصد مواد حیوانی (حشرات، لارو پشه، حلزون‌ها، راب‌ها، زالوها، کرم‌ها و گاهی اوقات یک ماهی کوچک، قورباغه یا جونده) است.
مسکووی‌ها معمولاً کمی گوشت‌خوارتر هستند. خوردن ماسه و شن هم به عنوان هضم‌کننده‌ی غذا در چینه‌دان آن‌ها عمل می کند.
اردک‌ها با جست‌و‌جوی غذا در خشکی و آب‌های کم عمق و حفاری در گل‌و‌لای تغذیه می‌کنند. اگرچه اردک‌ها علف و سبزی می‌خورند اما به معنای واقعیِ کلمه «چرنده» نیستند. غازها اما چرنده‌ی واقعی‌اند.
شنا کردن
اگر آب در دسترس باشد، اردک‌ها شناگران ماهر و مشتاقی هستند که از روزی که سر از تخم در‌می‌آورند ساعات زیادی از روز را به حمام کردن و جست‌و‌خیز در آب می‌گذرانند.
با این حال نکته‌ای که ممکن است متعجبتان کند، احتمال غرق شدن آن‌ها ست. در هر نژاد و سنی (به ویژه اردکهای مسکووی و جوجه‌اردک‌ها) در صورتی که پرهاشان خیس شود و نتوانند خود را از آب بیرون بکشند، ممکن است غرق شوند.
لذا اردک‌ها باید در جایی شنا کنند که بتوانند در صورت لزوم به راحتی از آن خارج شوند. اگر می‌توانید در نزدیکی‌شان بمانید که هیچ، اما اگر نمی‌توانید از نزدیک از آن‌ها مراقبت کنید ایمن‌ترین کار این است که تا سن ۲ تا ۴ هفتگی از آب دور نگاهشان دارید. نگران نباشید. اردک‌ها بدون شنا کردن در این ۴ هفته بزرگ خواهند شد و مشکلی برایشان پیش نخواهد آمد.
جفتگیری
اردک اهلی نر با ماده‌های متعددی درون گله جفتگیری میکند. چنانچه نژادهای مختلفی از اردک نگهداری می‌کنید و قصد دارید فرزندانی با نژاد خالص از هر یک از نژادها جوجه‌کشی کنید، نژادها را باید از ۲ تا ۴ هفته پیش از فصل جفتگیری از هم جدا کرده و تا پایان فصل جفتگیری جدا از هم نگه دارید.
تعداد اردکهای ماده‌ای که توسط نر بارور می‌شوند متغیر است، بنابراین دستورالعملی که در اینجا ذکر می‌شود تنها حکم یک پیشنهاد را دارد که مورد به مورد می‌تواند اصلاح شود و تغییرات لازم برایش لحاظ گردد. در هر بار جفتگیری تک معمولاً می‌توان ۲ تا ۵ ماده را برای یک اردک نر در نظر گرفت. البته نرها در برخی مواقع سلائقی دارند و لزوماً این‌طور نیست که با همه‌ی ماده‌هایی که اختصاص داده می‌شود جفتگیری کند. در جفت‌گیریِ گله‌ای در اکثر نژادها یک نرِ ۶ تا ۱۸ ماهه‌ی فعال برای بارور ساختن ۴ تا ۷ ماده کافی است. برای رسیدن به نتیجه‌ی مطلوب، ماده‌ها باید دست‌کم هر ۵-۴ روز یکبار با نر جفت داده شوند. تنها تعدادی از تخم‌هایی که تا ۱۰ روز پس از جفتگیری گذاشته شده‌اند ممکن است بارور شوند.
برای حفظ سلامتی و ایمنی ماده‌ها بهتر است تعداد نرها را کم کرده و قلمرو آن‌ها را از هم جدا کنید. اردکهای نر بسیار رقابتی هستند، و چنانچه نزدیک به هم قرار گیرند رفتارهای جنسی‌شان تهاجمی خواهد شد.
اردکهای جوانِ ۶ تا ۱۲ ماهه، در فصل جفتگیری معمولاً زودتر از مسن‌ترها بارور می‌شوند.
بعضاً نرهای مسن تا اواخر فصل تولید مثل هم بارور نشده و تنها زمانی بارور می‌شوند که طول روشناییِ روز و درجه حرارت افزایش پیدا میکند.
برخی از نرها تا سن ۱۰ سالگی و بیشتر هم بارور می‌مانند. اما به طور معمول بهترین سن تولید مثل ۶ ماه تا ۳ سال است.
اردک‌ها به طور کلی ترجیح می‌دهند در آب جفتگیری کنند، حتی شده گودالی کم‌عمق باشد. البته این بدان معنا نیست که در خشکی جفتگیری نمی‌کنند. اکثر نژادها در صورت عدم دسترسی به آب در خشکی نیز جفتگیری می‌کنند.
بعضی از نژادهای بزرگ‌جثه به ویژه آیلزبری‌ها و روئن‌ها (که تیغه‌‌سینه‌های بزرگ دارند) در صورت دسترسی به آب با عمق حداقل ۱۵ سانتی‌متر نرخ باروری و زادآوریِ بالاتری دارند.
اندام تناسلی پرندگان آبزی بسیار پیچیده‌تر از اندام تناسلی پرندگان خشکی ست. همین امر باعث می‌شود مشکلات جنسی در میان آن‌ها شایع‌تر باشد.
بنابراین اگر جفتگیری یا جوجه‌کشی خاصی را مد نظر دارید که برایتان از اهمیت ويژه‌ای برخوردار است پیشنهاد می‌شود، اردکِ نرِ ذخیره روی نیمکت تیم داشته باشد!
لانه‌سازی
در حیات وحش مرغابی به طور طبیعی لانه‌ی خود را در نقطه‌ای ایمن تعبیه میکند؛ لابه‌لای علف‌های بلند یا زیر یک بوته. لانه‌ی او معمولاً گودالی کم‌عمق است که خودش با پاهای ناخن‌دارش ایجاد کرده و بستر آن را با شاخهها، علف‌ها، برگ‌ها، خزه‌ها و چیزهایی مشابه که با منقار خود به لانه می‌آورد می‌پوشاند. به طور معمول یکبار در روز مخفیانه برای تخم‌گذاری به خانه باز‌می‌گردد تا زمانی که به ۸ تا ۱۵ تخم برسد. در طول این مدت مرغابی کم‌کم با منقار از زیر بدن خود هم پرهایی را کنده و به لانه اضافه میکند؛ این کار هم باعث می‌شود که لانه عایق‌تر شود، هم قسمتی از زیر بدن که بعداً قرار است روی تخم‌ها قرار بگیرد برهنه‌تر شده و تخم در تماس بیشتری با گرمای بدن و پوست او قرار خواهد گرفت. در طول دوره‌ی تخم‌خوابی اما کاملاً به‌عکس: تنها یکبار در روز برای خوردن و نوشیدن و مدفوع و حمام‌کردن لانه را ترک میکند.
در مورد اردکهای اهلی شما باید برای آن‌ها فضای‌های امن ایجاد کرده و مقدار زیادی کاه و یونجه و تراشه‌ی چوب و … در دسترسشان قرار دهید، تا هم بتوانند تخم‌ها را از شکارچیان محافظت کنند و هم تخم‌های تمیزی برای مصرف در اختیارتان قرار بگیرد. توجه داشته باشید که برخی از اردک‌ها – به ویژه آن‌هایی که به منظور بیشینه‌سازی تخم نژادکِشی شده‌اند، ممکن است هر جا و در هر لحظه‌ای – حتی حین شنا در آب – تخم بگذارند.
اردکهای مسکووی هم در جعبه‌‌لانه‌های روی زمین تخم می‌گذارند اما بیشتر ترجیح می‌دهند این کار را در لانه‌هایی روی شاخهها یا به‌طور‌کلی در ارتفاع انجام دهند.
نزاع
در گله‌هایی که به یک پایداری رسیده‌اند به ندرت شاهد درگیری خواهیم بود و اردک‌ها اغلب به خوبی با یکدیگر کنار خواهند آمد. اگر پرنده‌ی جدیدی به دسته معرفی شود، برای مدتی کوتاه درگیری‌ها از نو آغاز می‌شود و تعقیب‌و‌گریز و کش‌مکش و با بال به هم کوبیدن و … مدتی ادامه خواهد داشت تا جایگاه سلسله‌مراتبیِ اردکِ جدید در گله مشخص شود. این درگیری‌ها اغلب بدون جراحت سنگین و دخالت انسان خاتمه می‌یابد. اردکهای بالغ به‌ندرت به یکدیگر جراحات سنگین وارد می‌کنند، مگر آنکه گله بیش‌از‌حد شلوغ باشد یا تعداد نرها در محیط زیاد باشد. البته این نکته را هم باید در نظر داشت که در حالت فرضی‌ای که هیچ اردک ماده‌ای در اطراف نباشد گروه‌های کوچک ۳ تا ۵ عضوه‌‌‌ی اردکهای نر می‌توانند بدون درگیری با یکدیگر کنار بیایند، اما اگر پای ماده در میان باشد، با افزایش سطح تستسترون دعوا‌ها شروع می‌شود. افزایش طول روز هم می‌تواند سبب بالا رفتن سطح تستسترون و در گیری شود. یکی از راه‌های کاهش درگیری‌ها کاستن مصنوعی طول روز با نگه‌داشتن اردکهای نر در محیطی کاملاً تاریک به مدت ۱۴ تا ۱۸ ساعت است.
گلّه‌داری
با کمی تمرین یک نفر قادر است گله‌ی اردک‌ها را به راحتی از مکانی به مکان دیگر انتقال دهد. بر خلاف مرغ‌های خانگی و اردکهای مسکووی، اردکهای مشتق‌شده از مرغابیان مالارد، هنگامی که توسط انسان یا شکارچی در جهتی معین به آن‌ها فشار وارد شود، تمایل دارند در کنار یکدیگر حرکت کرده و گروهی منسجم تشکیل دهند. حتی به خاطر همین ویژگی برای آماده‌سازیِ سگ‌ها به منظور چوپانی از آن‌ها استفاده می‌شود. بنابراین در گله‌های کوچک می‌توانید بازوهاتان را باز کرده و آن‌ها را به سمت معینی هدایت کنید. در گله‌های بزرگتر هم می‌توانید همین کار را با در دست داشتن یک لوله‌ی نی یا بامبوی بلند و … انجام دهید.
*برای محافظت از اردک‌ها در برابر شکارچیانِ شب نیم‌ساعت قبل از تاریکی آن‌ها را به مرغدانیِ قفل‌دارشان هدایت کنید.
طول‌عمر اگر از مرگ‌های تصادفی محافظت شوند، اردک‌ها می‌توانند ۶ تا ۸ سال زندگی و تولید مثل کنند. در موارد استثنایی طول عمرِ تا سقف ۱۵ سال نیز گزارش شده است. به طور کلی اما کمتر اردکی به عمر طبیعی می‌میرد، زیرا بعد از ۳ تا ۵ سال -که باروری و تولید تخم اردک‌ها کاهش می‌یابد- نگهداری از پرنده برای صاحبش صرف اقتصادی ندارد.
- مقدمهای بر اصول پرورش اردک
- ويژگی‌های ظاهری و رفتاری اردک‌ها
- چه اردکی را برای پرورش انتخاب کنیم؟